Jak zatrzymać wycinkę drzew

SIEDLISKA I OKRES LĘGOWY PTAKÓW

W kontekście ochrony drzew w miastach duże znaczenie ma zakaz niszczenia siedlisk lub ostoi, będących obszarem rozrodu, wychowu młodych, odpoczynku, migracji lub żerowania gatunków chronionych.

Kluczową kwestią jest to, że ochronie podlega siedlisko gatunku. Zgodnie z definicją zawartą w art. 5 pkt 18 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, siedlisko gatunku to „obszar występowania roślin, zwierząt lub grzybów w ciągu całego życia lub dowolnym stadium ich rozwoju”. Jest to więc pojęcie dużo szersze niż samo gniazdo ptasie. W praktyce siedlisko ptaków oznacza przestrzeń, którą wykorzystują one regularnie (niekoniecznie całorocznie) w swoim cyklu życiowym w celu odbycia lęgów, zdobywania pokarmu, czy odpoczynku (por. Kuszlewicz 2019).

Odstępstwa od obowiązującego cały rok zakazu niszczenia siedlisk może udzielić właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska tylko w indywidualnych przypadkach. Często popełnianym błędem jest twierdzenie, że poza rzekomym „okresem lęgowym”* ptaków (czyli poza okresem 1.03-15.10), drzewa można wycinać bez ograniczeń związanych z ochroną gatunkową. Oczywiście jest to stanowisko błędne, nie tylko od strony formalnoprawnej, ale również z logicznego punktu widzenia. Cóż bowiem z tego, że siedliska ptaków podlegałyby ochronie przez część roku, jeżeli w pozostałym okresie mogłyby zostać zniszczone. W efekcie, siedlisko przestałoby istnieć i już w kolejnym sezonie nie mogłoby służyć chronionym gatunkom. Należy także podkreślić, że wprowadzone 1 stycznia 2017 r. w ustawie o ochronie przyrody przepisy ułatwiające usuwanie drzew lub krzewów na nieruchomościach stanowiących własność osób fizycznych nie wyłączyły obowiązywania powyższych przepisów z zakresu ochrony gatunkowej. Nie są również wobec nich nadrzędne (zob. Figarski i Kajtoch 2017).

W praktyce warto dokumentować obecność gatunków chronionych na drzewach rosnących w naszej okolicy, bo w momencie gdy dochodzi do wycinki, jest już zwykle za późno na zgromadzenie informacji o ich walorach przyrodniczych. Co prawda, zgodnie z art. 83c ust. 1 ustawy o ochronie przyrody, „organ właściwy do wydania zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu przed jego wydaniem dokonuje oględzin w zakresie występowania w ich obrębie gatunków chronionych”, jednak często nie pozwalają one na ustalenie faktycznego waloru przyrodniczego drzewa jako siedliska, np. ze względu na termin ich wykonania lub niewystarczające kompetencje osób dokonujących wizji w terenie.

Jeśli jednak organ prowadzący postępowanie w sprawie zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu (czyli np. prezydent miasta, marszałek województwa) stwierdzi, że spowoduje to naruszenie zakazów w stosunku do gatunków chronionych, zawiesza prowadzone postępowanie do czasu uzyskania przez wnioskodawcę zezwolenia RDOŚ na czynności podlegające zakazom w stosunku do tych gatunków.

Oprócz ustaleń właściwych organów w ramach prowadzonych postępowań, obowiązek przestrzegania zasad ochrony gatunkowej ciąży na właścicielach czy zarządcach terenów, którzy nie mogą zasłaniać się niewiedzą lub brakiem kompetencji w tym względzie. Jak wskazuje Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska: „Dlatego też, zgodnie z obowiązującymi przepisami z zakresu ochrony gatunkowej, właściciel terenu przed przystąpieniem do prac związanych z usuwaniem drzew i krzewów – niezależnie od terminu ich wykonywania – powinien ustalić, czy znajdują się tam gatunki objęte ochroną. W przypadku wątpliwości można skorzystać z pomocy np. botanika czy zoologa lub innej osoby, która potrafi zweryfikować stan faktyczny.”

Zweryfikować posiadanie niezbędnych zezwoleń można poprzez bezpośredni kontakt z Zarządem Zieleni Miejskiej lub ze Strażą Miejską.

Naruszenie zakazów w stosunku do gatunków chronionych jest wykroczeniem i podlega karze aresztu albo grzywny (art. 131 pkt 14 ustawy o ochronie przyrody). Dodatkowo, jeśli zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym będzie znacznych rozmiarów lub też szkoda w gatunkach chronionych będzie istotna, zastosowanie mogą mieć przepisy Kodeksu karnego, na podstawie których może zostać orzeczona dolegliwa kara, włącznie z pozbawieniem wolności (art. 181).

—–

* W dyskusjach dotyczących wycinek drzew i krzewów często pojawia się zagadnienie „okresu lęgowego”, który miałby określać czas, w którym nie można usuwać drzew. Jednak, jak wyjaśnia Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, [link http://www.gdos.gov.pl/kiedy-przypada-okres-legowy-ptakow-2]

“Żadne przepisy nie definiują, kiedy okres lęgowy ptaków się kończy, a kiedy zaczyna. W rozporządzeniu Ministra Środowiska z 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt jest wskazany okres od 16 października do końca lutego, jednak jest to jedynie okres, kiedy pod pewnymi warunkami wolno usuwać bez zezwolenia gniazda ptaków z budek, obiektów budowlanych i terenów zieleni.

Pozostały przedział czasu (1 marca – 15 października) często jest interpretowany jako okres lęgowy ptaków. Nie jest to jednak interpretacja właściwa, gdyż okres lęgowy jest przedziałem czasu indywidualnym dla każdego gatunku ptaka i wynika z jego biologii”.

W istocie, wprowadzony przez Ustawodawcę termin 16.10 – koniec lutego dotyczy tylko i wyłącznie umożliwienia w tym okresie:

– usuwania gniazd z budek dla ptaków i ssaków,

– usuwania gniazd ptasich z obiektów budowlanych lub terenów zieleni, jeżeli wymagają tego względy bezpieczeństwa lub sanitarne.

W praktyce sprowadza się to zazwyczaj tylko do możliwości usunięcia bez zezwoleń niezasiedlonych gniazd z poprzedniego sezonu, czego nie należy mylić ze zniszczeniem siedliska zwierząt, roślin i grzybów, którym może być drzewo lub budynek. Na podstawie tego odstępstwa można usunąć tylko same gniazda, ale nie siedliska, czyli np. drzewa z gniazdem.

Termin ten nie dotyczy natomiast zakresu czasowego obowiązywania zakazów wprowadzonych w stosunku do gatunków objętych ochroną ścisłą oraz częściową, które na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt obowiązują cały rok. Są to m.in. zakazy:

– umyślnego zabijania;

– umyślnego okaleczania lub chwytania;

– umyślnego niszczenia ich jaj lub form rozwojowych;

– niszczenia siedlisk lub ostoi, będących ich obszarem rozrodu, wychowu młodych, odpoczynku, migracji lub żerowania;

– niszczenia, usuwania lub uszkadzania gniazd (z odstępstwem, o którym mowa powyżej, przy czym jeśli w gnieździe znajduje się zniesienie jaj lub pisklęta to nie może być ono niszczone bez względu na termin);

– umyślnego uniemożliwiania dostępu do schronień;

– umyślnego płoszenia lub niepokojenia w miejscach noclegu, w okresie lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych, lub w miejscach żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących (dotyczy gatunków oznaczonych w rozporządzeniu symbolem (2), a więc w praktyce wszystkich chronionych gatunków ptaków, które gniazdują w miastach).

——

Bibliografia

Figarski T., Kajtoch Ł. 2017. Dzięcioł białoszyi – parasol ochronny cennych zadrzewień? „Dzikie Życie” 274 (4): 15-19 [https://dzikiezycie.pl/archiwum/2017/kwiecien-2017/dzieciol-bialoszyi-parasol-ochronny-cennych-zadrzewien].

Kuszlewicz K. 2019. Prawa zwierząt. Praktyczny przewodnik. Wolters Kluwer Polska.

*- Kiedy przypada okres lęgowy ptaków.